Na terenie Kurdwanowa, dawnej wsi nad prawym dopływem Wilgi przy trakcie do Myślenic, odnaleziono ślady osad z neolitu i wczesnego średniowiecza (VII-XII w.). Zapis z 1252 r. informuje, że norbertanki ze Zwierzyńca sprzedały wówczas wieś - której nazwę można wywodzić od osoby zwanej Kurdwan (najstarsze zapisy: Curduanov - 1252 r., Cordwanow - 1428 r.) - klasztorowi cystersów w Szczyrzycu, a w 1302 r. również zachodnia część wsi, pozostająca dotychczas w rękach osób świeckich, przeszła na własność wikariuszy katedry krakowskiej. Prawdopodobnie w XIV w. lokowano wieś na prawie niemieckim, w 2. połowie XIV w. na jej terenie znajdował się folwark mieszczański, a od XV w. w jej zachodniej części notowano młyn. W 1388 r. Kurdwanów należał do Andrzeja Wierzynka, a w 1428 r. został sprzedany klasztorowi św. Ducha.

Do XVIII w. duchacy, obok wikariuszy katedralnych, pozostawali głównymi właścicielami wsi. Ślad tych podziałów własnościowych zachował się do XIX w. w lokalnych nazwach: Kurdwanowem Górnym nazywano zachodnią część należącą do wikariuszy, a Kurdwanowem Dolnym - wschodnią, należącą do duchaków. Pod koniec XIX posiadłość dworska w Kurdwanowie Dolnym z zespołem dworskim na miejscu dawnego folwarku duchackiego należała do rodziny Starowiejskich, zaś w Kurdwanowie Górnym z zespołem dworskim do Józefa Szujskiego (trzecia posiadłość na terenie Kurdwanowa należała do K. Bilińskiej). Cała wieś liczyła wtedy około 400 mieszkańców, ale już po II wojnie światowej - 1256 mieszkańców i 237 domów. W 1941 wieś włączono do Krakowa, w tym samym czasie nastąpiło również włączenie do miasta sąsiednich Piasków i Woli Duchackiej.

Wola Duchacka w 1364 r. została przeniesiona przez jej ówczesnego właściciela Jana Melsztyńskiego na prawo niemieckie. Ona także, od końca XIV w. do rozbiorów Polski stanowiła własność klasztoru św. Ducha w Krakowie, w XV i XVI w. duchacy byli również właścicielami karczmy zwanej Strzelna. Od początku XIX w. wieś należała do prywatnych właścicieli i wtedy to założono zespół dworski przy obecnej ul. Malborskiej, z którego do dziś zachowała się część zabudowy gospodarczej, budynek mieszkalny i pozostałości parku krajobrazowego. W 2. połowie XIX w. Wola Duchacka liczyła około 400 mieszkańców i 60 domów, zaś w dwudziestoleciu międzywojennym zaczęła się urbanizować. W 1928 r. na wschodnim krańcu Woli Duchackiej zlokalizowano część Krakowskiej Fabryki Kabli, w latach 30. w centrum wsi wzniesiono budynek szkoły, a w 1938 r. przy obecnej ul. Szkolnej zmartwychwstańcy zbudowali kaplicę. W 1948 r. erygowano parafię Zmartwychwstania Pańskiego, a w latach 1975-88 budowano kościół według projektu Antoniego Mazura. U zbiegu wytyczonej w latach 50. obecnej ul. Kamieńskiego i ul. Swoszowickiej powstał rezerwat przyrody nieożywionej Bonarka.

Stanowiące część Dzielnicy XI Piaski Wielkie, dawna wieś po raz pierwszy notowana w 1395r. jako Pyassek - co wskazuje na połozenie na nieurodzajnych glebach - pierwotnie podzielona była na Piaski Wielkie i Piaski Małe (takie zapisy pochodzą np. z roku 1581), ale podział ten uległ zatarciu w czasach nowożytnych. W średniowieczu stanowiła własność rycerską, później rodu Bobolów i Piaseckich, następnie magnacką - w XVI w. Tarnowskich i Jordanów, w XVII w. Koniecpolskich, Zasławskich i Ostrogskich). Lokowana była prawdopodobnie na prawie niemieckim, prawdopodobnie w XV w. w środkowej części wsi założono folwark przy obecnej ul. Podedworze, a w XVI w. na jego terenie wzniesiono dwór (na przełomie XVIII i XIX w. przebudowany, z którego to okresu zachował się klasycystyczny budynek dworu i częściowo park krajobrazowy). W tym czasie rozwinęła się rozproszona zabudowa w północno-wschodniej i wschodniej części wsi, zaś od 2. połowy XIX w. w Piaskach rozwijało się rzeźnictwo, masarstwo i handel mięsem, działał lokalny cech rzeźników i wędliniarzy (przy obecnej ul. Cechowej zachował się budynek cechu z okresu międzywojennego). W 1914 r. we wsi założono cmentarz, w 1923 erygowano parafię Najświętszego Serca Jezusowego, a neogotycki kościół parafialny wznoszono przez następne cztery lata.

W latach 70. i 80. w południowej części Woli Duchackiej wzniesiono nowe osiedle, które wzięło swoją nazwę od dawnej wsi, zaś nowe zespoły mieszkaniowe na Kurdwanowie zaczęły powstawać w 1982 r., kiedy to na pograniczu Woli Duchackiej i Kurdwanowa rozpoczęto budowę osiedla Kurdwanów, liczacego około 13 000 mieszkańców, w latach 90. powstało kilka nowych zespołów mieszkaniowych w technologii tradycyjnej ze spadzistymi dachami oraz zabudowania klasztoru nazaretanek przy ul. Cechowej. Z kolei na terenie Piasków, gdzie po II wojnie światowej rozwinęła się zabudowa podmiejska, w latach 70. wzniesiono os. Piaski Wielkie, zwane także Piaskami Nowymi.


Tekst: Agnieszka Kruszyńska, Iwona Wendel

na podstawie:

• Adamczewski J, Kraków od A do Z, Kraków 1992
• Adamczewski J, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1997
• Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 - 6 IX 1939, Kraków 1998
• Dzieje Krakowa, red. Bieniarzówna J., Małecki J., Mitkowski J., t. 1 Kraków do schyłku wieków średnich, t. 2 Kraków w wiekach XVI - XVIII, t. 3 Kraków w latach 1796-1918, t. 4 Kraków w latach 1918-1939, Kraków 1979 - 1997
• Encyklopedia Krakowa, red. Stachowski A. H., Warszawa-Kraków 2000
• Florkowska-Frančić H., Z przeszłości Grębałowa 1247-1997, Kraków 1997
• Frančić M., Kraków - kalendarz dziejów. Od prawieków do wybuchu I wojny światowej, Kraków 1998
• Informator Dzielnicy VII Miasta Krakowa [Kraków 1999]
• Kronika Krakowa, red. Małecki J., Kurz A., Wyrozumski J., Warszawa 1996
• Lechowski A., Bronowice. Jubileusz 700-lecia lokacji, Kraków 1994
• Tobiasz M., Rozwój przestrzenny Prądnika Białego i Czerwonego, Kraków 1965
• Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1935
• Studia nad przedmieściami Krakowa, Kraków 1938
• Świechowska H., Przedmieście Wesoła, Kraków 1938